Gniezno

Gniezno

Miasto w województwie wielkopolskim, siedziba władz powiatu gnieźnieńskiego. Leży na Pojezierzu Gnieźnieńskim wśród jezior Jelonek, Jez. Świętokrzyskiego i Winiary, na terenie dawnego jeziora plioceńskiego. Pierwsza stolica Polski, siedziba arcybiskupów gnieźnieńskich, siedziba pierwszej metropolii kościelnej, ośrodek akademicki; od 19 grudnia 2009 siedziba kurii prymasowskiej[6]. Miasto wznosi się na siedmiu pagórkach: Lecha, św. Piotra, św. Wawrzyńca, św. Michała, Panieńskim, Krzyżackim i Żnińskim. Obecnie jest siedzibą władz wiejskiej gminy Gniezno i powiatu gnieźnieńskiego. Według danych GUS z 30 czerwca 2010 Gniezno miało 69 526 mieszkańców Gniezno usytuowane jest we wschodniej części województwa wielkopolskiego, ok. 10 km od granicy z województwem kujawsko-pomorskim, w powiecie gnieźnieńskim. Dawniej należało do województwa kaliskiego, od 1768 roku do II rozbioru Polski istniało odrębne województwo gnieźnieńskie. Do czasu reformy administracyjnej w 1999 roku należało do województwa poznańskiego. Miasto znajduje się na Nizinie Wielkopolskiej. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Gniezno leży na obszarze mezoregionu Pojezierze Gnieźnieńskie, charakteryzującego się wieloma polodowcowymi jeziorami otoczonymi lasami mieszanymi. Mezoregion ten należy do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie

Historia Gniezna

Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gniezna pochodzą z końca paleolitu, tj. sprzed 8–10 tys. lat temu, zaś od końca VIII w. istniał tu obronny zespół osadniczy państwa plemiennego Polan. Rozbudowany i zmodernizowany za czasów Mieszka I stał się siedzibą pierwszych władców piastowskich jako główny gród państwa Polan. Mieszko I po 966 zbudował kościół, w którym pochowano Jego żonę Dąbrówkę, na terytorium zaś grodu wzniósł kamienny zamek z kaplicą, na miejscu kaplicy wzniesiono kościół św. Jerzego. W X w. Gniezno stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów, obok m.in. Ostrowa Lednickiego, Poznania i Giecza (grodów stołecznych, czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw. palatia książęce było kilka, lecz zgodnie z dokumentem "Dagome iudex" z ok. 991, jedyną formalną stolicą państwa polskiego było Gniezno). W 1000 odbył się w Gnieźnie zjazd, w którym uczestniczył Bolesław I Chrobry i Otton III; proklamowano wtedy utworzenie arcybiskupstwa i metropolii gnieźnieńskiej. Także wtedy świątynię wybudowaną przez Mieszka I wyniesiono do rangi katedry. W 1018 r. miasto przeżyło ciężką klęskę: pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym, który do 1025 przeistoczył się w piękną, romańską katedrę. W 1025 w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski. W 1038 do Gniezna wtargnął książę czeski Brzetysław I, pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną katedrę oraz zburzony zamek książęcy. Na skutek tego Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa. Pożar w 1192 zniszczył kamienny zamek na Wzgórzu Lecha. Pomyślne dla Gniezna były rządy Władysława Odonica, który dążył do odbudowy znaczenia ośrodka, wzniósł tu 1234-1237 swój zamek i poczynił przygotowania do lokacji miasta na prawie niemieckim. Dokument lokacyjny miasta nie zachował się, przypuszcza się jednak, że został wydany przed śmiercią Władysława Odonica w 1239. Dokument lokacyjny Powidza z 1243 wymienia już Gniezno jako pełnoprawne miasto. Tym samym Gniezno stanowi najstarszą udokumentowaną lokację miejską w Wielkopolsce.

Rysunek Katedry w Gnieźnie


Rysunek Gniezna

Po XII wieku

W roku 1295 odbyła się po 219-letniej przerwie w katedrze gnieźnieńskiej koronacja króla Przemysława II. W 1300 r. koronował się w mieście Wacław Czeski. Lokacyjnie miasto w XIII i XIV w. otaczały mury, a od wschodu fosa. Do miasta wiodły trzy bramy: Poznańska (Tumska), Toruńska i Pyzdrska. W 1331 miasto zajęli Krzyżacy, rabując je i niszcząc. Odbudowę i rozwój gospodarczy miasto zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu. Za panowania Władysława Jagiełły (1419) dzięki staraniom Mikołaja Trąby, gnieźnieńskim arcybiskupom przyznano tytuł prymasa Polski oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską, dzięki czemu Gniezno umocniło swoją pozycję jako polska 'stolica' chrześcijaństwa. Gniezno było drugim po Krakowie ośrodkiem polskiej kultury, szczególnie muzycznej. Działała tu także założona w XI w. szkoła katedralna, w czasach swej świetności porównywana z Akademią Krakowską. W 1768 Gniezno stało się stolicą województwa. Po II rozbiorze Rzeczypospolitej znalazło się pod zaborem pruskim. W 1794 objęte było powstaniem kościuszkowskim. W tym czasie w Gnieźnie przebywał generał Dąbrowski. Między 1807 a 1815 Gniezno leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, w latach 1815–1848 w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego – Wielkiego Księstwa Poznańskiego wchodzącego w skład Prus).



Po XVII wieku

Po kolejnym pożarze w roku 1819 zadecydowano o nowym układzie przestrzennym miasta. Wytyczono rynek i nową ulicę Bolesława Chrobrego, na której wyeksponowana była katedra gnieźnieńska. W ciągu XIX w. wybudowano m.in.: Ratusz, stację kolejową, szpital, rzeźnię, gazownię, koszary, urząd miejski. W latach 1918–1919 było jednym z głównych ośrodków powstania wielkopolskiego. Po odzyskaniu niepodległości, w 1919, stało się siedzibą władz powiatowych, pięć lat później Gniezno uzyskało status miasta wydzielonego. Przywrócono dawny herb miasta z orłem w koronie. Przesiedleńcy niemieccy z ziemi lubelskiej w ramach akcji Cholmeraktion witani w Gnieźnie w 1940, aby objąć domy po wysiedlonych Polakach W okresie okupacji hitlerowskiej Gniezno wchodziło w skład Rejencji Inowrocławskiej Kraju Warty. Z miasta i okolic Niemcy dokonywali wysiedleń ludności polskiej oraz prowadzili zasiedlenia niemieckimi kolonistami z Besarabii, krajów bałtyckich i ZSRR. W 1945 r. do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, wywołując pożar archikatedry. W 1947 r. Gniezno zostało odznaczone przez Radę Państwa Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski za "wytrwałą tysiącletnią walkę z naporem germańskim". W 1979 Gniezno po raz pierwszy odwiedził Jan Paweł II.

Katedra Gnieździeńska


Rynek w Gnieźnie

XX, XXI wiek

W marcu 1994 Gniezno otrzymało tytuł "miasta Świętego Wojciecha" nadany przez Kongregację do spraw Kultu Bożego i Sakramentów. W czerwcu 1997 uroczyście obchodzono milenium śmierci św. Wojciecha. W uroczystościach uczestniczył Jan Paweł II, prezydenci siedmiu państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz ok. 280 tys. pielgrzymów z Polski i Świata. W 2000 obchodzono milenium Zjazdu Gnieźnieńskiego. Przez cały 2006 rok w Gnieźnie miały miejsce główne Uroczystości Millenium Śmierci bł. Radzyma Gaudentego – pierwszego arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego na Ziemiach Polskich. 19 grudnia 2009 r. abp Henryk Muszyński został mianowany przez Benedykta XVI prymasem Polski[21]. Tym samym tytuł ten, po prawie dwudziestoletniej przerwie wrócił do Gniezna, gdzie metropolita jest jednocześnie prymasem, bez unii z inną diecezją. Prezydent Lech Kaczyński w ostatnią z podróży w Polsce przed śmiercią wybrał się właśnie do Gniezna na Zjazd Gnieźnieński. 8 maja 2010 roku papież Benedykt XVI mianował nowego metropolitę gnieźnieńskiego prymasa Polski – abp Józefa Kowalczyka, dotychczasowego nuncjusza apostolskiego w Polsce. 26 czerwca odbył się uroczysty ingres nowego metropolity do katedry gnieźnieńskiej, gdzie abp Henryk Muszyński przekazał mu pastorał, a nowy prymas Polski podpisał, przy Kapitule Gnieźnieńskiej dokument objęcia diecezji. Na uroczystości obecni byli m.in. pełniący obowiązki prezydenta RP Bronisław Komorowski, byli prezydenci Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski, a także liczni posłowie, senatorowie oraz przedstawiciele Rady Miasta Gniezna i Rady Powiatu Gnieźnieńskiego wraz z Prezydentem Gniezna Jackiem Kowalskim.



Related Projects