Pałuki

Termin Pałuki wywodzi się prawdopodobnie od wyrazu łuk, łęk, łęg, oznaczającego trawiastą nizinę pomiędzy gruntami ornymi lub od łukowatego kształtu niewielkich, ale wszechobecnych w tym rejonie wzniesień. Pojawiła się ona po raz pierwszy w źródłach w XIV – u Janka z Czarnkowa, a niedługo później i u Jana Długosza jako terra Palucacensis.Od nazwy ziemi pochodzi również nazwa rodu szlacheckiego Pałuków. Pałuki nigdy nie były odrębną prowincją administracji państwowej dlatego nigdy w historii nie istniała uzasadniona potrzeba określania stolicy tej ziemi. O wadze miast w regionie decydował zmieniający się podział administracyjny państwa, wpływowość obywateli miast lub też po prostu wielkość tychże miast. Pomimo więc braku podstaw historycznych zdarzają się próby określania głównego miasta Pałuk. Największe aspiracje do tego miana


Kcynia

Jedno z najmniejszych miast polskich, ale należące do najstarszych na Pałukach (prawa miejskie w 1262), w średniowieczu ważny ośrodek kulturowy, religijny i polityczny, siedziba powiatu w województwie kaliskim (1314 – 1768), a następnie do czasu rozbiorów (1793) gnieźnieńskim. Powiat ten w znacznej mierze pokrywał się z etnicznym regionem Pałuk.

Kcynia


Szubin

Szubin

W stosunku do pozostałych miast pałuckich dość młode, jednak od czasów swego charyzmatycznego założyciela – Sędziwoja nabierające znaczenia w I Rzeczypospolitej. Wraz z okolicznymi wioskami główne gniazdo rodowe Pałuków, którzy są ściśle utożsamiani ze swoją rodzinną ziemią. Od czasów zaborów (1818) do 1975 siedziba powiatu, który obejmuje Pałuki. Od 1835 jest siedzibą sądu. Arena walk w czasie powstania wielkopolskiego (1918).



Żnin

Choć miasto to leży na Pałukach nie było ściśle związane z rodem Pałuków, lecz pozostawało pod wpływem biskupów gnieźnieńskich – od czasów Bulli gnieźnieńskiej do I rozbioru Polski w 1772. Obecnie jest jednym z największych miast regionu, a od 1999 jest siedzibą powiatu, który obejmuje znaczne tereny Pałuk. Dodatkowymi atutami Żnina są wielorakie atrakcje turystyczne znajdujące się w okolicznych miejscowościach. W Żninie wydawane jest czasopismo Pałuki, które integruje lokalną społeczność i powoduje, że stolica powiatu utożsamiana jest ze stolicą Pałuk.

Baszta w Żninie


Pomnik Leszka Białego
Brama Biskupińska
Ruiny Zamku w Wenecji

Historia Pałuk

Na obszarze, który później wyodrębnił się pod nazwą Pałuki, istniały w czasach przedpaństwowych grody obronne, spośród których najbardziej znane są w Łeknie i Biskupinie. W czasach panowania Bolesława Chrobrego głównym grodem na tym obszarze było Łekno, w którym powstał jeden z najstarszych kościołów w Wielkopolsce (rotunda). Najdawniejsze informacje dotyczące ludności zamieszkującej obszar Pałuk, zawarte zostały w Bulli gnieźnieńskiej z 1136). W 1227 w Gąsawie miał miejsce słynny zjazd książąt polskich, na którym zamordowano ostatniego seniora, Leszka Białego. W tym też czasie lokowano Kcynię oraz Żnin, które stały się kasztelaniami. W 1314 Pałuki znalazły się w granicach odrodzonego po rozbiciu dzielnicowym Królestwa Polskiego, w województwie kaliskim. Za Kazimierza Wielkiego rozwijały się prężnie i zyskiwały mieszkańców – prawa miejskie uzyskały wtedy Gołańcz, Szubin i Wenecja.

U schyłku panowania w Polsce dynastii Piastów Pałuki były terenem wojny domowej rodów rycerskich dążących do obsadzenia tronu według własnej koncepcji. Konflikt polityczny i kryzys korony zażegnany został m.in. przez Sędziwoja Pałukę, regenta Ludwika Węgierskiego, jednej z najbardziej wyrazistych osobowości ówczesnej polityki. Sędziwój Pałuka, jako stronnik Andegawenów, w znacznej mierze przyczynił się do przejęcia tronu przez Jadwigę. Pałuki przez blisko pięć wieków znajdowały się w granicach województwa kaliskiego. Wychowali się na nich w tym czasie m.in. poeta Klemens Janicki oraz tłumacz Biblii Jakub Wujek. Podczas potopu szwedzkiego bardzo dotkliwie ucierpiały. W 1768 znalazły się w wydzielonym z województwa kaliskiego wojwództwie gnieźnieńskim, lecz już po 4 latach zostały podzielone między Rzeczpospolitą a Prusy. W 1793 znalazły się już w całości pod zaborem pruskim. W 1794 zagościły na nich wojska Jana Henryka Dąbrowskiego podczas powstania kościuszkowskiego.

W 1807 Pałuki znalazły się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 w Wielkim Księstwie Poznańskim (od 1848 Prowincji Poznańskiej). Pochodzili stąd m.in. naukowcy bracia Śniadeccy. Objęła je Wiosna Ludów, kolonizacja niemiecka, strajki szkolne 1905-1906 oraz powstanie wielkopolskie, które szczególnie dało się we znaki Pałuczanom, lecz jednocześnie dzięki któremu powrócili na łono ojczyzny. W latach międzywojennych należały do województwa poznańskiego, a dzieliły się na powiaty: szubiński, wągrowiecki i żniński. Od 1939 do 1945 pozostawały pod okupacją niemiecką, a później znów w granicach Polski, podzielone między różne województwa. Na największe ośrodki miejskie wyrosły w XX w. Wągrowiec na zachodzie oraz Żnin na wschodzie.